Frits Schetsken:'

De Sint

In 697 of 689 - die kroniekmakers moeten eens duidelijk leren schrijven - stelt Pippijn II van Herstal hem aan als abt van het klooster van Lobbes. Ursmarus zorgt dat er in de kloosterkerk relieken van Petrus worden geïnstalleerd, maar dat houdt meteen in dat er geen monniken meer in dat gebouw begraven mogen worden. Dan maar even verder op een heuvel een nieuwe begraafplaats aangelegd en daar opnieuw een kerkje gebouwd, gewijd aan Maria, dus een Notre-Damekerk. Maria zal later plaats moeten maken voor Ursmer himself, want dat is nu de patroonheilige van die kerk. In 711 zet abt Ursmarus een stapje terug voor zijn leerling Erminus, om twee jaar later op 19 april te overlijden in het Lobbesse klooster. Zijn overblijfselen worden in 823 verheven, waardoor hij Sint-Ursmer wordt.

In 1409 wordt hij meegenomen naar Binche, waar het kapittel van de abdijkerk van Lobbes heen vlucht voor oorlogsgeweld. Daar gaan ze in Binche nog profijt van hebben, want wanneer de Franse troepen in 1554 de stad belegeren, verschijnt Ursmarus plotsklaps op de later naar hem genoemde Sint-Ursmaruswal, het deel van de wallen tussen de Sint-Jacobs- en de Monspoort. Na zoveel jaar als lijk te hebben doorgebracht moet hij er vreselijk hebben uitgezien, waardoor de Fransen hals over kop de vlucht nemen. Dat gebeuren wordt jaarlijks in Binche met een Sint- Ursmarusprocessie herdacht op de zondag het dichtst bij 19 april, de feestdag van onze heilige.

De Kerk

In 1409, tijdens de oorlog tussen Henegouwen en het prinsbisdom Luik, vlucht het Sint-Ursmaruskapittel van de abdijkerk van Lobbes naar het veiligere Binche. De Henegouwse graaf Willem IV van Beieren heeft Lobbes, dan in het prinsbisdom Luik gelegen, ingenomen en de kerkschat van de abdij meegevoerd als oorlogsbuit. Op aandringen van graaf Willem wordt het kapittel nu officieel naar Binche overgeplaatst, waardoor de Onze-Lieve-Vrouwekerk vanaf dan de Sint-Ursmarus kapittelkerk wordt. Acht relieken van heiligen hebben de reis van Lobbes naar Binche meegemaakt: de Sinten Ursmarus, Erminus, Theodulphus, Ulgistus, Amoluinus, Hydulphus, Sinte-Amalberga en de gelukzalige aartsbisschop Abel. Het kan dus niet uitblijven, de kerk trekt pelgrims aan en al spoedig worden er twee zijbeuken in zandsteen uit Bray aangebouwd. In 1458 wordt Ursmarus bovendien ook patroonheilige van Binche, noem het succesvol integreren.

De Bourgondische hertogen, vanaf 1433 ook graven van Henegouwen, ontpoppen zich als milde weldoeners van het kapittel. Filips de Goede schenkt altaarstukken en Margaretha van York een kostbaar reliekschrijn. De koorafsluiting, een schijntransept met pleisterwerk ter vervanging van het oorspronkelijke houten tongewelf en diverse kapellen in Henegouwse gotiek, worden begin 16de eeuw aan de kerk toegevoegd. Tegen het vijfzijdige koor komt er aan de zuidkant nog een kapel bij, de Sacramentskapel.

De kerk lijdt, net als andere gebouwen, onder de plundering van de stad in 1554 door de troepen van de Franse koning Hendrik II. Tussen 1554 en 1583 wordt de schade hersteld onder leiding van Jacques du Broeucq, echt wel de beste Henegouwse beeldhouwer-architect van zijn tijd. Het bovenste deel van de toren wordt geheel herbouwd. Maar het schip in renaissancestijl dateert pas van 1622 en dan krijgt ook de toren nog een sluitstuk met balustrade, lantaarn en een bol dak met een haan die met alle winden meedraait.

Een eerste grote renovatie vindt plaats in 1838. Er komt een nieuwe kerkvloer en de gisants – ligbeelden - worden naar het oude kerkhof overgebracht. Het huidige uitzicht dateert van de grote restauratiecampagne, die in 1896 start en tot 1899 zal duren. De Leuvense architect Pieter Langerock sloopt het bepleisterde bakstenen renaissancegewelf, omdat het de stabiliteit van het kerkgebouw ter hoogte van het koor in gevaar brengt. Daardoor worden de resten van het prachtige 12de-eeuwse tongewelf opnieuw zichtbaar. Nu ja, eigenlijk heeft Langerock het geheel gewoon gereconstrueerd. Bij deze restauratie is aan de noordzijde van het koor nog een kleine sacristie bijgebouwd. Sinds 1936 is de kapittelkerk een beschermd monument.

Het Interieur:

De rechter zijkapellen zijn, van achter af gezien, gewijd aan de Heilige Familie, Sint-Julianus, Sint-Sebastiaan en Sint-Jozef. In de linker zijkapellen vinden we Sint-Barbara, het toegangsportaal, Sint-Antonius-Abt en de Maagd Maria. Het eiken koorgestoelte in Lodewijk XV-stijl is een creatie uit 1778 van meubelmaker Fossons. De eikenhouten preekstoel is het werk van P. Lugnian en Ph. Jaufort, die kozen voor de Lodewijk XVI-stijl en dateert uit 1790-1791. De retabelpanelen zijn hergebruikt materiaal uit de 16de en 17de eeuw. De heiligenbeelden van gepolychromeerd hout stammen uit de 17de en 18de eeuw. Uit marmer is de doopvont uit 1677 en dus op eeuwenlang gebruik voorzien.

De aan Sint-Ursmarus gewijde kapel bevindt zich in de torenbasis. Tijdens het Ancien Régime werden daar de kostbare relieken in beschilderde kasten bewaard. Een groot deel van die schatten is tijdens de Franse revolutie in 1794 meegenomen. Je kunt er vandaag nog het 17de-eeuwse borstbeeld van Sint-Ursmarus bewonderen, dat uit met zilver bekleed hout bestaat.

Het meubilair van de kapittelkerk werd verrijkt met talrijke stukken, die vroeger in de Sint-Andrieskapel op het oude kerkhof werden bewaard. Links tegen de westelijke achterwand een gepolychromeerde graflegging met vijf figuren in kalksteen uit Avesnes, daterend van eind 15de eeuw. De beelden zijn gedeeltelijk verminkt, maar toch maakt de uitzonderlijke kwaliteit van het ensemble er een meesterwerk uit de Zuidelijke Nederlanden van. Over het lichaam van Christus buigen zich in het midden de apostel Johannes, Maria en Maria-Magdalena. Naast hen staan een engel en een onherkenbare apostel.

In de aangrenzende kapel een gepolychromeerde lijdende Christus aan het kruis uit de 16de eeuw. Vooraan in deze zijbeuk een Christus op de koude steen met het raadselachtige opschrift Prie-Dieu de Sa Majesté. De inwoners van Binche geloven graag, dat het hier gaat om een beeld uit de hofkapel van Maria van Hongarije.

Een vroeger veelkleurig beschilderd eikenhouten Christusbeeld van een calvarie is tussen 1470 en 1480 in een Antwerps atelier vervaardigd. In de voorlaatste kapel rechts een eiken piëta - Onze-Lieve-Vrouw van Mededogen - in gotische stijl. Het komt uit een Antwerps atelier en wordt rond 1511 gedateerd.

Achterin boven de westelijke ingang is het marmeren Lodewijk XVI-doksaal uit 1592 aangebracht, dat vroeger tussen het koor en de middenbeuk stond. Er is een schild op afgebeeld, waarrond de keten van het Gulden Vlies hangt. Het wapen zelf is bij de Franse revolutie vernield, het zou om dat van koning Filips II kunnen gaan. Dit doksaal is vermoedelijk een werkstuk van Thierry Bidart. In 1907 is er een orgel uit een Berlijnse synagoge op geplaatst. De glasramen in de Sint-Ursmaruskerk zijn niet zo oud als ze eruit zien, uit 1850, maar wel gebaseerd op enkele bewaarde gotische fragmenten, die als voorbeeld hebben gediend.

De kerkschat heeft drie 19de-eeuwse reliekschrijnen als toppers, waarvan de inhoud zoals gezegd is meegebracht uit Lobbes in 1409 en aan het vandalisme van de revolutionaire Fransen ontkomen. Een met zilver en koper bedekt houten schrijn in de vorm van een arm zou een stukje arm van Sint-Jacob bevatten, plus fragmenten van de schedel van Sint-Adrianus en nog wat armdeeltjes van Sint-Denijs – die heilige die met het hoofd in zijn handen nog wat voortliep van het Parijse Montmartre tot Saint-Denis. Nog zo’n met zilver bekleed armreliekschrijn bevat een stuk been van Sint-Pieter, terwijl een relikwiekastje in kruisvorm een stukje hout bevat van het Ware Kruis, geschonken door Margaretha van York, weduwe van Karel de Stoute. Die splinter zou dus afkomstig zijn van Golgotha, waar Helena, de moeder van de Romeinse keizer Constantijn, die het christendom heeft gepromoot, het zou hebben gevonden op een soort archeologische zoektocht. En vormt dat geen mooie afsluiting van uw tocht door deze kerk? '

Oude eigen Belgiumview tekst

Reeds in de twaalfde eeuw stond hier een romaans kerkje. Van dit kerkje rest enkel nog het westportaal, de binnenzijde van de toren en de noordelijke muur van het koor. Dit oorspronkelijke kerkje bezat slechts één centrale beuk.

Later werden er zijbeuken toegevoegd en kreeg de kerk een homogeen gotisch uiterlijk. De punten van de daken werden versierd met opvallende kruisbloemen.

Voor de ondermuur van het gebouw en de raamdorpels werd gebruik gemaakt van stenen uit Bray, een dorpje iets verderop. De rest van het gebouw werd opgetrokken in Escosijnse steen.

In 1409 werd het kapittel van Lobbes overgeplaatst naar Binche. Dit betekende dat de kerk werd omgevormd tot de collegiale kerk ter ere van de heilige Sint- Ursmer. De zijbeuken dateren uit deze periode. Deze zijbeuken bestaan uit vier traveën.

In de eerste helft van de 16de eeuw werden gotische constructies toegevoegd. Zo werden bijvoorbeeld de kapellen toegevoegd en de koorsluiting. De kapel van het 'Saint-Sacrement' is afgescheiden van het schip door een kolom die een arcade in ogivevorm ondersteunt.

Het schip werd in 1622 heropgebouwd in renaissancestijl. Op het einde van de 19de eeuw kwam het originele ribgewelf van het middenschip terug te voorschijn na het verwijderen van het renaissancegewelf.

De toren uit bestaat uit drie delen. De basis werd uitgevoerd in plaatselijke zandsteen en bevat een gotisch raam van de tweede helft van de 15de eeuw. De verdieping erboven werd opgebouwd rond 1583 in baksteen en bevat vier galmgaten. Het bovenste gedeelte van de toren werd bekroond met een stenen balustrade en een lantaarndak met leisteen in 1621. Op het bolvormig torendak staat de windhaan.

De zijaltaren werden in de 18de eeuw uitgevoerd uit eikenhout in barokstijl.

De eiken preekstoel in Louis XVI-stijl werd gemaakt door P.Lugnian en Ph.Jaufort in 1790-1791.

Het koorgestoelte werd in Louis XV-stijl uitgevoerd door Fossons in 1778.

De lambrisering van de Sint-Antoniuskapel in één van de zijbeuken en de verschillende biechtstoelen zijn eveneens in Louis XV-stijl uitgevoerd.

Het in witte steen en marmer uitgevoerde doksaal is renaissance. Het dateert van 1592. In 1907 werd hierboven het orgel geplaatst. Het komt uit de grote synagoge van Berlijn.

In polychroom hout vindt u hier een Christus op een kruisbeeld (begin 16de eeuw).

Vermeldenswaard is ook de piëta van de Antwerpse school uit 1511.

De meeste beelden dateren uit de 17de eeuw (met uitzondering van het beeld van Sint Arnold dat uit de 18de eeuw is).

De marmeren doopvont dateert uit 1677.

De wijwatervaten zijn in blauwe steen uitgevoerd op het einde van de 16de eeuw, begin 17de.

De kerkschat van Sint-Urmer bestaat uit zeer kostbare stukken waaronder drie prachtige relikwiekasten. Die van Sint-Pieter is van zilver met een roodkoperen gegraveerde en vergulde basis. De tweede is eveneens uit zilver met verguld koper, versierd met edelstenen. Beide stukken dateren uit de 13de eeuw. Zij staan in de kerk sinds 1409 en zijn afkomstig uit het kapitel van Lobbes.

De derde relikwiekast is die van het Heilig Kruis. Hij heeft de vorm van een kruisbeeld en is bezet met edelstenen. Het was een gift van Margaretha van York aan het kapitel van Saint-Ursmer.

In de kerkschat vind je ook oude kelken, een beeld van de Heilige Maagd uit de 17de eeuw, en nog heel wat meer.

Meer info op www.binche.com.

Français
English