Frits Schetsken: 'Duidelijk het hoofdgebouw van wat eertijds de Plaetse heette. Een oude kerk, wat ook uit de patroonheilige blijkt. Een vroege missionaris die in Vlaanderen rondtrekt is Amandus, afkomstig uit Aquitanië en op eigen verzoek door de paus aan het werk gezet. Hij stelt alle door hem gestichte kerken onder bescherming van zijn werkgever, de paus, ofwel de man die deze als leider is voorafgegaan, Petrus. Wordt Petrus gesponsord door Michelin? Nee, die 'banden' zijn de ketens waarmee Petrus wordt geboeid nadat hij gevangengenomen is door koning Herodes in Jeruzalem en later nog eens door de Romeinse keizer in Rome. In beide gevallen kan Petrus ontsnappen dankzij een engel die hem van zijn kluisters verlost. Omdat Pieter koppig door blijft gaan met het verkondigen van zijn nieuwe geloof, wordt hij ten slotte in Rome gekruisigd. Op eigen verzoek niet op dezelfde wijze als Jezus van Nazareth, daarom zetten de Romeinen zijn kruis omgekeerd in de grond.

Ook met 'banden' heeft de bijzondere macht te maken die Christus zelf aan Petrus heeft gegeven: 'Wat gij op aarde bindt, zal in het Rijk der Hemelen verbonden zijn en wat gij ontbindt, zal ook in de Hemel ontbonden zijn.'
Geen autobanden dus, wel petrol: Petrus is de Griekse vertaling van het Aramese Kefas en beide betekenen Steenrots, het fundament voor de Kerk. Petroleum is olie uit steen, aardolie.

In Kontich leven graaf Witger en zijn vrouw Amalia van Maubeuge. Witger is heer van Kontich, maar bezit ook nogal wat lapjes grond elders, zo ook in Hamme. Een van zijn dochters is Reinhilde, die een deel van pa's bezit erft, maar geen zin heeft om dat te gaan beheren, ze wil op reis, naar het Heilig Land. Daarom schenkt ze rond 660 haar bezittingen aan de Henegouwse abdij van Lobbes, te situeren aan de Samber even stroomopwaarts van het stadje Thuin. Zo zorgen deze monniken ervoor dat hier stevige fundamenten voor het christendom worden gelegd: die van een eerste kerkje, dat elders in Hamme stond.

Al zeker voor de 10de eeuw, ergens tussen 900 en 1000, wordt hier een tweede kerkje van 28 bij 14 meter uit steen opgetrokken in vroegromaanse stijl. Daarmee behoorde het tot de oudste stenen kerkjes van deze streek.

Het gebouw dat je nu ziet is van veel recenter datum, want in de 12de eeuw wordt de oude kerktoren een prooi der vlammen. In 1452 gaat ook de zuidzijde van de kerk ten onder aan vuur, nu zijn het de Gentenaars die Hamme even komen verwoesten, wellicht op weg naar Dendermonde. Concurrentie op handelsgebied wordt in die dagen nogal bruusk opgelost.

De Hammenaars weten hun kerk in 1467 weer overeind te krijgen en zelfs wat breder te maken door toevoeging van vijf pilaren aan de zuidzijde, hetgeen de kerk wel tot een asymmetrisch bouwwerk maakt. Ook de 28 meter hoge hemelbestormer komt nu tot stand en is daarmee meteen het oudste stuk van het gebouw dat je nu ziet. De toren staat dan nog solitair voor de kerk, dus niet zoals nu helemaal ingebouwd.

De volgende eeuw komen die Gentenaars nog eens op bezoek, in 1578 laten ze in heel het Waasland een spoor van ruïnes achter en ook Hamme ontkomt daar niet aan. Bijkans de hele dorpskern wordt vakbekwaam vernield, zo grondig dat in de volgende eeuw de kerk nog steeds niet bekomen is van die doortocht. Maar in 1618 wordt alvast de oude gestampte lemen vloer vervangen door bakstenen en in 1654-’55 is er geld voor een nieuwe zijbeuk aan de noordkant, want Hamme groeit en dus moet onze Sint-Pieter meegroeien.

Maar nadat men dus eerst nog wat gebricoleerd heeft aan het bestaande gebouw, wordt er in de 18de eeuw Thomas Laureys bijgehaald, een augustijner monnik uit Dendermonde. Hij bouwt tussen 1740 en begin 1753 een grotere kerk in vroeg- classicistische stijl rond de oude toren, die hij ingebouwd laat staan.

In 1808 is de voorgevel bouwvallig en de oplossing is doortastend: breek de barokke bekroning af en hou het simpel. Vandaar die afgeschuinde zijden. Binnen mag het wat meer kosten, daar wordt in 1820 de bakstenen vloer vervangen door eentje van blauwe hardsteen.

Er blijft maar volk bijkomen, daar in Hamme. De kerk moet dat bijbenen en weer zoekt men de bouwmeester in Dendermonde. Architect De Pauw zorgt in 1844-’45 voor de verlenging van Sint-Pieter met drie traveeën aan de achterkant, waarvoor het oude koor, de sacristie en de bergplaats afgebroken moeten worden en nadien wat verderop opnieuw opgebouwd. Wie vandaag deze kerk binnenstapt gaat dus in feite van ‘oud’ naar ‘nieuw’ bij het bezichtigen van dit gebouw. Blijkbaar valt De Pauws ereloon mee, want men laat ook nog een stervormige vloer in verschillende Italiaanse marmersoorten in het koor aanleggen door Marbres Belges, een firma uit Basècles - nabij de Henegouwse stad Péruwelz.

In 1936 wordt het interieur herschilderd door Achiel Ysabie uit Gent, iemand die contacten heeft met de Gentse Sint-Lucasschool, waar heel wat mensen zijn opgeleid in de neogotische traditie. Maurits Tilley, een man uit Hamme zelf, mag de twaalf apostelen, Jezus, Maria en vier engelen op de wanden schilderen. Je zult ze tevergeefs zoeken, want nog geen 45 jaar later, in 1979-’80, wordt heel die neogotische beschildering weer overschilderd, want dat is dan uit de mode.

Laten we maar eens binnen gaan kijken. Daarvoor ga je tussen Petrus en Paulus door, die hoog op de oorspronkelijke steunberen van de toren zijn geplaatst door Cornelius De Preter in 1870.

Eenmaal binnen sta je onder gewelven die sterren dragen tussen rood geschilderde ribben. Ze zijn versierd met wapenschilden van oude Hamse families en van een abt en een abdis. Hij is Theodulphe Barnabé, in de 18de eeuw abt van de abdij van Lobbes, die Waalse abdij waar Hamme ooit afhankelijk van was. Zij is Joanna van der Borch in de 17de eeuw abdis van de Dendermondse abdij van Zwijveke, een legendarische abdij, die intussen allang verdwenen is.

Kijk nu even achter je naar een van de juwelen, het 17de-eeuwse orgel uit 1682 van François Le Royer, uitgebreid door Pieter Van Peteghem in 1772. Bij de restauratie in 2005-'06 is als voorbeeld het beroemde Van Peteghem-orgel uit de kerk van Haringe in de West-Vlaamse Westhoek genomen, waardoor het Hamse orgel daar nu een dubbelganger van lijkt. Je ziet Cecilia niet komen, maar wel staan, geflankeerd door twee fluitspelende engelen op de orgelkast.

Helemaal aan het andere uiteinde zie je glasramen, waarbij vooral het raam achter het altaar opvalt. Bij de constructie van deze absis wilde men graag veel licht binnenhalen, daarom geen houten retabel zoals vroeger, maar een doorkijkwand, ramen dus. Er zijn in totaal zeventien brandglasramen, waarvan de oudste uit 1869 dateren en de nieuwste uit 1904. Links is Onze-Lieve-Vrouw Boodschap zo’n raam uit 1869 en dat zie je op kleine foto 3.

Nog opvallender is die preekstoel (kleine foto 5), waarbij Gentenaar Charles Verwilghen er in 1895 voor zorgt dat het Nieuwe Testament en het Oude Testament uit het goede eikenhout worden gesneden en één geheel vormen. Op de kuip zelf scènes uit het Nieuwe, op zwart marmer daaronder vier profeten uit het Oude. Opvallend aanwezig is Mozes, met de spelregels van God op twee stenen tafelen gegrift. Hier keurig in twee gelijke rijen van vijf afgebeeld, maar eigenlijk hoort dat niet zo. Want die tien geboden vallen uiteen in de eerste drie, die de kern van de relatie god-mens uitmaken, met daarnaast nog zeven regels die eerder het onderlinge handelen tussen de mensen betreffen. Drie is het goddelijke getal, vier het aardse cijfer der mensen, dus zeven verbindt de mensen met god (3 + 4).

Maar er is nog iets speciaals aan Mozes, zijn duivelse horentjes. Hoe komt hij daaraan? Door een vertaalfout, al klinkt dat bijna ongeloofwaardig. In de Latijnse Bijbelvertaling staat dat Mozes ‘in corne’ de berg Sinaï afdaalt, wat betekent ‘met stralen omgeven’. Maar het kan ook als ‘met horens’ worden gelezen. Vanaf de 16de eeuw is ruim honderd jaar lang deze laatste lezing aangehouden, waardoor het idee postvatte dat Mozes letterlijk met horens getooid naar beneden kwam. Vandaar beelden die Mozes met dergelijke attributen tooien en hem enigszins op een duivel laten lijken. Zeker nadat ook Michelangelo voor de San Pietro in Vincoli te Rome zo’n Mozesbeeld had gemaakt, werd die interpretatie door veel andere kunstenaars nagevolgd, tenslotte was Michelangelo beroemd.

Kijk nog even naar de altaren. Het hoofdaltaar in neorenaissancestijl is van Borgerhoutenaar Pieter De Preter, die het in 1845 maakt. Het zuidelijk zijaltaar is een barok portiekaltaar in gemarmerd hout uit 1765 en heeft Petrus als thema, vandaar het schilderij ‘Sint-Pieter verlost uit de kerker’ erboven, dat een kopie van een werkje van Rafaël is. Ten slotte het noordelijke zijaltaar (kleine foto 4), een portiekaltaar in marmer en gepolychromeerd hout uit 1886, gewijd aan Onze-Lieve-Vrouw. Je ziet daarop een piëta – lijdende Maria met lichaam van Christus -, een laatgotisch houten beeld dat later neogotisch overschilderd is en vermoedelijk uit de afgebroken oude kerk komt.

In deze kerk zie je ook nog een eerbetoon aan priester Poppe. Wardje Poppe wordt op 18 december 1890 in het nabije Temse geboren en is op 10 juni 1924 overleden in het nog veel nabijere Moerzeke, een deelgemeente van Hamme. In de 33 jaren die zijn tussenliggende leven telde heeft Edward zich vooral bekommerd om de geestelijke opvoeding van de arbeider en van kinderen. Zijn pedagogisch werkje ‘Bij de Kindervriend’ (1924) is maar liefst in zestien talen vertaald. Ook was hij een steunpilaar voor het uitdragen van de beweging van de Eucharistische Kruistocht, een op de jeugd gericht project waarmee de norbertijnen van Averbode in de jaren 1920 waren gestart. In Moerzeke is Edwards stoffelijk overschot in 1962 overgebracht naar een speciaal voor hem opgerichte grafkapel, om de stroom van bedevaarders op te vangen. Intussen is daar ook een Priester Poppe museum bijgekomen.

Tussen kerk en kermis is er een directe band, maar het laatste speelt zich toch buiten deze ruimte af. Dus hop, weer de buitenlucht in. De kermissen van Hamme vinden plaats op de eerste zondag van augustus - de periode van Petrus' feestdag - en de grote kermis op de derde zondag van september. Die is er gekomen ter gelegenheid van de wijding van de herbouwde kerk op 16 september 1753. Let ook nog even op de zonnewijzer die buiten tegen de kerk hangt. Je kan er de tijd op aflezen, maar bij het korter en langer worden van de dagen tijdens het jaar geeft dat toch wat verschillen. De huidige torenklok is beslist nauwkeuriger.'

Français
English