In 1559 werd deze kerk tot kathedraal gepromoveerd.

Sommige historici denken dat op deze plek reeds in 992 een Romaanse kerk stond, die door Notger was opgericht (zie Maasromaans), en die bij het bisdom Luik behoorde. Het is ook niet duidelijk aan wie deze kerk gewijd was. Wellicht niet Sint-Rombout, omdat diens relikwieën tot in de 13e eeuw bewaard werden in een nabijgelegen Sint-Romboutskapel.

De bouw van de huidige, basilicale kathedraal, loopt doorheen 3 eeuwen, en varieert van vroeggotiek naar Brabantse hooggotiek.

Het oudst zijn het transept en het schip, die tussen 1200 en 1320 gebouwd werden in vroeggotiek. Deze bouwfase startte bij de oostelijke muur het zuidertransept, waarna de 4 machtige bundelpijlers van de viering volgden. Rond 1250 waren de beide transeptarmen klaar, en volgde het schip. Hoewel de verschillende bouwmeesters trouw bleven aan de geest van de originele plannen, pasten ze die naar eigen godsvrucht en vermogen aan. Dit verklaart enkele bijzondere asymmetriën, b.v. in de arduinen basissen van de zuilen die de middenbeuk van de zijbeuken scheiden. Dit wijst erop dat het schip van het noorden naar het zuiden gebouwd werd.

Op 28 april 1312 werd de kerk ingewijd.

In 1342 volgde een zware stadsbrand, die wellicht ook het dakgebinte van de kerk zwaar beschadigde. Gedurende een kwarteeuw moest het kapittel zijn diensten houden in de nabijgelegen Sint-Katelijnekerk.

Van 1365 tot 1451 volgde een tweede bouwfase in hooggotiek. Daarbij werd het koor (waarvan tot dan toe enkel de eerste, rechte koortraveeën bestonden, vergroot en met kooromgang met 7 straalkapellen afgewerkt. Tevens werd de middenbeuk verhoogd, en voorzien van een nieuw triforium. Vermoedelijk werd het schip in 1437 overkluisd via kruisribgewelven, en het koor in 1451. Aan de buitenkant worden de steunberen door pinakels met hogels en kruisbloemen bekroond. Hein De Belder: 'Architect Jean d'Osy was ook degene die de Sint-Romboutskatedraal in Mechelen haar huidig, Brabants-gotisch, uitzicht gaf na de grote stadsbrand van 1342. Hij is de enige met naam bekende architect uit de bouwgeschiedenis van de katedraal zelf (de toren is een ander verhaal). Dat is mij als stadsgids van Mechelen altijd geleerd. '

De derde bouwfase liep van 1452 tot 1520, waarbij de eerste aflaat-bul uit 1451 van paus Nicolaas V voor de nodige financiële ademruimte zorgde. Hierbij werden de zijkapellen van de noordelijke zijbeuk en de toren gebouwd. Deze toren werd door de familie Keldermans ontworpen. Deze onafgewerkte toren is een uniek meesterwerk van de gotiek. De dragende constructie is beperkt tot 4 paar hoekstijlen, die naar boven toe versmallen. De middenpijlers zijn eerder als versiering op te vatten. Aan de oost- en westkant raken dezen de grond niet, en aan de zuid- en noordkant zijn ze hol (in feite bevatten ze een wenteltrap). De funderingen zitten slechts 2,8 meter diep, en springen slechts 46 cm uit. De geplande toren, die zou eindigen op een ranke torenspits, was 167 meter hoog. Hiervan waren rond 1520 97 meter gerealiseerd, toen de werken, vermoedelijk om financiële redenen (?????), werden afgebroken. De toren is niet afgewerkt tot de geplande 167m omdat men vreesde dat de constructie het zou begeven. Cédric Smets: 'Het is zeer onwaarschijnlijk dat er financiële problemen waren aangezien men de nodige stenen om de toren af te werken reeds had aangekocht. Mijn bron: Gids die de rondleiding geeft bij de beklimming van de toren van de Sint-Romboutskathedraal.' De toren is fraai versierd met maaswerk en kruisbloemen.

Het meer dan 100 meter lange interieur (incl. toren is het gebouw 118 meter lang) imponeert door de eenheid en overzichtelijkheid van het geheel. Het contract tussen het vroeggotische schip en het hooggotische koor werd door de verschillende bouwmeester kundig weggecamoufleerd. Indien je het neogotische, 19e eeuwse doksaal dat de toren van het schip scheidt wegdenkt, wordt dit nog spectaculairder. Bij de zijbeuken is het verschil opvallender: de halfronde muurzuilen gaan bij het koor abrupt over in ranke bundelpijlers.

Van het oorspronkelijk, gotische meubilair is echter niet veel meer over. Daarvoor zorgden de godsdiensttroebelen, en daarna de barokke smaakverandering. Zelfs de fraaie, gotische, gebrandschilderde ramen uit de 15e en de 16e eeuw moesten er tijdens de tweede helft van de 18e eeuw aan geloven: men wenste meer licht in het interieur. Maar ook een gedeelte van de barokke aankleding van het interieur ging tijdens de Franse Revolutie verloren. In de tweede helft van de 19e eeuw kwam een ijverige, neogotische vloedgolf het geheel kruiden.

Het doksaal onder de toren is neogotisch, en werd in 1854 toegevoegd volgens de plannen van Leo Suys, om het orgel achteraan in de kerk te kunnen plaatsen. Het orgel zelf werd in 1958 gebouwd, naar de aanwijzingen van de beroemde organist Flor Peeters. Dit uit 6606 orgelpijpen bestaande orgel bevat nog enkele elementen van het vroegere Van Peteghemorgel.

Het schip zelf is 6 traveeën lang, met aan beide zijden van de middenbeuk een reeks van zuilen. Deze dragen Antwerpse beelden van de apostelen uit 1621-1640 in renaissancestijl. Hun voorgangers: houten polychrome apostelen, hadden de godsdiensttroebelen niet overleefd.

Één van dé blikvangers in de kathedraal is de eikenhouten preekstoel uit 1721-1737 door Michiel Vervoort. Deze is afkomstig uit de kerk van de Norbertinessen uit Leliëndal (Bruul), die daar in volle breedte tegen een wand stond. Na de Franse Revolutie kwam hij naar de kathedraal, waar hij door Jan-Frans van Geel rond een zuil werd heropgebouwd. Rechts bovenaan wordt de Zondeval, en links bovenaan de Verlossing uitgebeeld. De beeldengroep onder de kuip beeldt Norbertus uit, die van zijn paard geslingerd wordt en zich bekeert. Het Aards Paradijs wordt uitgebeeld met verschillende dieren.

De achterste, drie traveeën lange noordelijke zijkapel werd in 1992 heringericht als sacramentskapel, waar de dagelijkse diensten gehouden worden. Het altaar bevat een fraai tabernakel. Het schilderij erboven, 'De Besnijdenis van Christus' werd toen de 19-jarige Michiel Coxcie geschilderd in 1589. Hij heeft hierin zichzelf geportretteerd als een bleke, oude man, die van tussen de zuilen het publiek aankijkt. Dit schilderij is het middenpaneel van het drieluik voor het altaar van het metsersambacht. Vóór 1794 hing op deze plek 'Het Laatste Avondmaal' door Rubens. Dit werd na de Franse Revolutie geroofd, en bevindt zich nu te Milaan. De witmarmeren communiebank werd door Arthus Quellin de Jongere vervaardigd, en is net zoals de preekstoel afkomstig uit de kerk van de Norbertinessen uit Leliëndal.

De volgende noordelijke zijkapel werd in 1908 heringericht ter nagedachtenis van kardinaal Petrus-Lambertus Goossens (1884-906). Het neogotische altaar en biechtstoel zijn van de hand van Jan Gerrits. In deze kapel bevindt zich een 'Christus-op-de-koude-steen' uit 1688 door Nicolaas van der Veken.

In de daarnaast gelegen zijkapel bevindt zich een icoon uit 1450, dat Jan de Leeuw in Rome van paus Nicolaas V kreeg ter gelegenheid van de jubileumaflaat uit 1451. Het is een copy van een icoon in de Sancta Maria de Aracoeli. Kardinaal Van Roey liet deze kapel in 1935 herinrichten als 'Onze-Lieve-Vrouw-van-Mirakelen' kapel.

De eerste kapel naast de noordertranseptarm is de grafkapel van kardinaal Mercier. Deze kardinaal uit 1906-1926 is niet bij zijn ambtsgenoten begraven in de grafkelder onder het koor, maar werd in deze kapel begraven. Daarvoor werd de kapel in 1931 vergroot. Het praalgraf werd door Jos Devroe ontworpen, en het bronzen beeld van de kardinaal op zijn sterfbed werd door Ephrem gemaakt. Deze was de laatste, door de kardinaal gewijde priester, en was een Kapucijn van Poolse origine. De brandgeschilderde ramen beelden gebeurtenissen in het leven van de kardinaal uit; de kardinaal stond bekend wegens zijn verzet tegen de Duitse bezetting in 1914-1916.

Het marmeren altaar in de noordelijke transeptarm dateert uit 1699, en is van de hand van J.F. Langemans. Het doek, 'De Aanbidding der Herders' werd door Erasmus Quellin vervaardigd. T.o.v. het altaar hangt een schilderij dat interieur van de kathedraal rond 1775 weergeeft. Het glasraam in het spitsboogvenster stelt de 'Dogmaverklaring van Maria Onbevlekt Ontvangen' door J.-F. Pluys voor, en werd in 1860 geplaatst. Naast de paus bevindt zich kardinaal Sterckx, en de ceremoniemeester met de degen is niemand minder dan J.-F.Pluys zelf.

In de zuidelijke transeptarm bevindt zich een marmeren altaar door Jan van den Steen, met 'Christus aan het Kruis' uit 1630 door Antoon van Dyck. Dit schilderij hing voor de Franse Revolutie in de voormalige Minderbroederskerk. Achter dit altaar zijn nog 15e eeuwse muurschilderingen zichtbaar.

Tegen de pijlers waar de kooromgang begint (aan beide zijden) staan beelden door Pieter Valckx ('Sint-Lucas' bij de noordelijke ingang en 'Sint-Marcus' aan de zuidelijke ingang) en Lucas Faid'herbe ('Carolus Borromeus' bij de noordelijke en 'Sint-Josef en het Kind Jezus' bij de zuidelijke ingang).

Het hoofdaltaar in het koor werd ontworpen door Willem van Hesius, en uitgevoerd door Lucas Faid'herbe, en wordt bekroond door een beeld van Sint-Rombout. Het vergulde, boogveld met de deuren werden door Arthus Quellin de Jongere gebeiteld. In het centrum bevindt zich het schrijn met het gebeente van Sint-Rombout zelf.

Aan de voet van het hoofdaltaar ligt een koperen plaat, die de grafkelder afsluit waarin 14 van de 17 tot nu toe overleden aartsbisschoppen rusten.

Het koorgestoelte is neogotisch. Het werd in 1859-1860 vervaardigd door de gebroeders Goyers, naar een tekening van J.-F. Pluys.

In de kooromgang staan een 25-tal panelen uit rond 1500 die het leven en de mirakels van Sint-Rombout voorstellen. Wanneer je door de kooromgang kuiert, kom je nog tal van meesterwerken tegen. We vernoemen er enkele:
- 'Onze-Lieve-Vrouw met Kind door heiligen vereerd' door G.de Craeyer uit 1649
- Drieluik 'Marteling van Sint-Joris' door Michiel Coxcie

Français
English